Bilim ve Sanatın Buluştuğu Nokta Işık Güner ve Bitki Ressamlığı
Botanik çizimi, bitki çizimi, bitki illüstrasyonu gibi farklı
isimler ile anılan bitki ressamlığının ülkemizdeki en önemli temsilcisi Işık
Güner ile doğa, sanat, bitki ressamlığı ve üzerine çalıştığı ve
sanat editörlüğünü yaptığı "Resimli Türkiye
Florası" üzerine sohbet ettik.
Botanikçi bir ailede büyüyen Işık Güner, çevre mühendisliği
eğitiminin ardından bitki ressamlığı eğitimleri alıyor ve bu alanda çeşitli
uluslararası ödüller kazanıyor. Dünya'da oldukça saygın bir meslek olan bitki
ressamlığı tüm biyolojik illüstrasyonlar gibi bilim ile sanatın birlikteliğinde
ortaya çıkıyor. Sanatçısına önemli bir misyon yükleyen bu meslek, detay ve
kesitleri göstermede nesnel bir yaklaşım sunduğu için fotoğraftan ayrılıp,
artistik bilimsel görüntüler oluşturuyor.
Öncelikle bu mesleğin Türkçe karşılığı tam olarak nedir? Bitki
ressamlığı neden fotoğrafın önüne geçiyor?
İngilizcede ‘Botanical Artist’ olarak bilinen bu mesleği,
Türkiye’de yeniden canlandırmaya çalışırken (sene 2002), yabancılaştırmamak ve
dilimize kolay gelsin diye, ‘Bitki Ressamı’ adını seçtik. Bitki resimleri,
bilimsel açıdan doğru, seyircisine o bitkiyi anlatan, tanıtan resimlerdir.
Benim de bir bitki ressamı olarak, yapmaya çalıştığım iş, bitkileri birebir ölçüleri ile, onların
karakteristik özelliklerini vurgulayacak şekilde suluboya resimlerini
hazırlamaktır, ki bitkinin rengi, dokusu, boyutları hep bu karakterisitik
özelliklerin içinde yer almaktadır.
Benim yapmaya çalıştığım, varolan bitki bilgisini, botanik
dünyasından alıp, yalın hali ile sanatın gücünü kullanarak daha fazla kitleye
ulaştırmaktır. Bitki
bilimine olan ilginin artması ve bunun getirisi olarak, bilginin yayılması için
çok başarılı bir yöntemdir.
Bitkilerin
harika fotoğraflarını çekebilirsiniz. Görsel olarak son derece etkilidirler de.
Ancak bilimsel olarak, çok verimli olmayacaktır. Biz bir tabloda, o bitki türü
ile ilgili bütün veriyi toplayabiliyoruz. Bitkinin gerekli bütün kısımlarını
tek bir çerçevede gösterebiliyoruz. Örneğin, bazen bir bitkinin mevsimsel döngüsünü
resmederiz. Baharda açan çiçeklerini, tomurcuklarını, sonbaharda yaptığı
meyveleri resmederiz. Yeşil yaprakların nasıl renk değiştirip, kırmızıya
döndüğünü göstermeye çalışırız. Fotoğraf ile tek bir tabloda bütün bu detayları
toplamak zordur. Yada detaylı çekilmiş bitkinin kısım fotoğraflarını, çeşitli
bilgisayar programları kullanarak, bir araya getirebilirsiniz, ancak o zaman da
görsel olarak etkisi çok olmamaktadır, yada bitki resimlerinin benim gönlümdeki
yeri ayrı olduğu için bana öyle gelmektedir.
Peki fotoğraflıyor musunuz aynı zamanda? Yakınlaştırma teknikleri
ile farklı detaylar görmek mümkün müdür?
Evet, bütün detaylarını fotoğraflamaya çalışıyorum. Eğer bir
bitkinin tam tablosunu hazırlayacaksam, genelde benim resmi tamamlama sürem, bitkinin
ömründen daha uzun oluyor. Ben resme başladığımda, bitki harika pozlar
verirken, kısa bir süre sonra, çiçekler soluyor, tomurcuklar çiçek açıyor,
meyvesinin şekli, rengi, bitkinin kendisi sürekli değişiyor. O yüzden, çizim
aşamasında, ilk eskizlerimi hazırlarken, resmini yaptığım bitkinin bolca
fotoğraflarını çekerim. Daha sonrasında bitki ölse dahi, bu fotoğraflar ile ben
çalışmaya devam edebiliyorum. Yani fotoğrafı aslında bitkinin detaylarını
görmek için değil, bitki öldükten sonra kendisi görmek çin kullanıyorum.
Bazen, bitkiyi daha iyi anlatabilmek için, gözle görülmeyen
detayları, çiçek veya meyvenin kesidini alarak, iç organlarının detaylarını,
ölçekli bir şekilde büyüterek resmetmemiz gerekebiliyor. Ancak bunu yaparken
yine fotoğraf makinası değil, mikroskop kullanıyorum.
Bitki ressamlığında detayları aktarmak neden bu kadar önemli?
Teknoloji bu mesleğin sonu olabilir mi?
Bitki resimleri ile yapmaya çalıştığım bitkinin kendisini
anlatmaktır. Bir bitki türünü o tür yapan bütün özellikleri ise
detaylarındadır. Yapısı, dokusu, boyutları bitkiyi tanımlamak için kullanılır,
bizimde bunları vurgulamamız, olabildiğince doğal, olduğu gibi resmetmemiz
gerekir.
Ben bu mesleğin o veya bu şekilde sonunun gelebileceğine
inanmıyorum. Gelişen teknoloji, bu mesleğin karşısında değil yanında olabilir
ancak. Bizde bu teknolojilerden yararlanarak, sınırlarımızı zorlayıp daha iyi
resimler yapabiliriz belkide.
Bir bitki ressamı en çok hangi malzemeleri kullanır? Kontrolü
oldukça zor olan sulu boyayı neden tercih ediyorsunuz?
Bitki resimlerinde çeşitli teknikler kullanılır aslında,
kuruboya, akrilik, hatta guaj ile yapılmış harika bitki resimleri bile vardır.
Ancak bunların arasında en çok öne çıkan, teknik kalem ve suluboya olacaktır.
Suluboya ile doğal, gerçeğine son derece yakın resimler yapabilirken, detaylar
konusunda da sınırlarınızı zorlayabiliyorsunuz. Yaptığınız bir yaprak resmi, kağıdın
üzerinde gerçekten bir yaprak varmış gibi durabiliyor.
Evet, kontrolü zordur, hep iki adım öne bir adım geriye
gidersiniz. Ama kontrol edebildiğiniz o anlarda, bitkinin bütün doğallığını
yakalarken, inanılmaz detaylı işler yapabilmenize olanak sağlamaktadır
sulu boya.
Ülkemiz ne kadar zengin bitki çeşitliliği konusunda?
Çok zengin. Türkiye,
coğrafi konumundan dolayı, inanılmaz çeşitlilikte bir bitki örtüsüne sahiptir.
Şuana kadar olan kayıtlara göre yaklaşık 11.000 tür bitki Türkiye sınırları
içerisinde mevcuttur. Bunların, yaklaşık 3000 civarı endemik olup, sadece bu
topraklara hastır.
Kağıt ölçeği ya da büyütme oranları ne kadar önemlidir? Neye göre
değişkenlik gösterir bitki çizimlerinde?
Tanımlamada kullanılacak, bitkiler için betim niteliği taşıyacak
bitki resimlerinden bahsediyorsak eğer, ölçeklendirme son derece önemlidir.
Yine bitkiyi tür bazında bir diğerinden ayıran bu özellikleridir. Çiçeğinin
kısımlarının boyu, eni, meyvesinin ne kadar büyük, küçük olduğu, kesitini
alarak ve mikroskopla görebileceğimiz detaylarındaki boyutlar son derece
önemlidir, ve belirtilmeleri gerekir. Benim çalışmalarım çoğunlukla birebir
ölçülerde çizilmiştir. Bitkinin her detayını kumpas, cetvel kullanarak, ölçüp
çizerim. Ancak bazen bitkiler çok küçüktür, ya da gözle görünmeyen detaylarının
gösterilmesi gerekir, bunun için bitkiler ya da detayları büyütülerek
çizilebilir. Ancak bunu yaparken, hangi oranda büyütülüp, küçültüldüğünün
belirtilmesi şarttır.
İnstagram hesabınızı hayranlıkla takip eden biri olarak Rize
Çamlıhemşin'de harika manzaralı bir ev görüyorum. Burası atölye mi? Nasıl
İstanbul'dan uzaklaşma kararı aldınız?
Ben Çamlıhemşinliyim. Çoçukluğumun yaz tatillerini geçirdiğim
yerde yaşıyorum şimdi. İki sene önce burada küçük bir atölye kurdum, ve
özellikle kış aylarını burada geçiriyorum, yani şimdilik bukadar vakit
bulabiliyorum evimde olabilmek için. Yaz ayları daha çok bitkilerin peşinden
biryerlere gidiyor oluyorum. Buraya yerleşmeden önce, üç yıl kadar göçebe
hayatı yaşadım, herhangi biyerde atölyem ya da evim yoktu. Bu süre içinde yine
projelerim sebebi ile bir kıtadan diğerine gittim. Boyumdan büyük resimler ile
Şili’den Çin’e gitme gibi çabalarım oldu. Göçebelik dönemimden öncesi ise
birsüre Barselona’da yaşadım, orada yaşarken de Edinburg’da çalışıyordum. Yani
özetle ben yıllardır hiç biryerde sürekli duramadım, hep bir haraket hali var.
İstanbul’u terk etmem ise epey oldu, tabii hep o veya bu sebepten gidip
gelmişimdir.
Şimdi Çamlıhemşin’in bir köyünde dağlara yakın yaşıyorum.
Dağlar’da en sevdiğimdir. Etrafım
inanılmaz bir bitki örtüsü ile çevrili. Sanırım bir bitki ressamı olarak, arka
bahçenizde yetişen vahşi bir bitkiyi alıp resmetmek büyük bir lüks. Bitmeyen
bir iş kaynağı benim için Fırtına Vadisi. Bitmeyen bir güzellik. Umarım
kendisine karşı yapılan bütün yıpratma girişimlerine karşı da ayakta duracakdır
Fırtına Vadisi.
"Resimli Türkiye Florası" Projesi (kitabı) üzerine
çalışıyorsunuz? Çok zahmetli bir iş olmalı? Biraz bahsedebilir misiniz?
‘Resimli
Türkiye Florası’ Projesi son derece büyük, Türkiye’nin her tarafından
botanikçilerin, araştırma görevlilerinin ve bitki ressamlarının yer aldığı bir
projedir. Türkiye Florası daha önce, biri Latince, diğeri İngilizce olmak üzere
iki kere yazılmıştır. Şuanda Türkiye Florası tekrar yazılmakta ve bu sefer
Türkçe ve Bitki Resimleri ile hazırlanmaktadır, ki bu durum son derece değerli
olan bitki örtümüzün bilinirliğinin artması, ve anlaşılır olması açısından çok
önemlidir. Türkiye’nin bütün bitkilerini resmetmek gibi bir hedefimiz var :)
, neden olmasın dedik.
‘Resimli Türkiye Florası’ 28 Ciltten oluşacak. İlk cilt basıldı,
ikinci cilt çalışmaları 397 resim ile bitti, baskıya hazır hale getiriliyor.
bunlardan 50 kadarı suluboya, geri kalanı teknik kalem çizimidir. Biz şuanda
3,4 ve 5. cilttler üzerinde çalışıyoruz, tamamladıkça diğerlerine başlayacağız.
Ben bu projede sanat editörü olarak yer alıyorum ve evet
söylemeliyim ki oldukça zahmetli bir proje. Sadece 2. Cilt hazırlıklarında 35
bilimadamı, 42 bitki ressamı görev aldı. Çok büyük bir ekiple birlikte
çalışınca, işlerin zaman zaman çığrından çıktığı oluyor. Ancak diğer editör
arkadaşım, Gülnur Ekşi ile birlikte çok güzel bir sistem kurduk. Bitki
ressamları ile tür yazarları arasında bağlantıyı sağlayıp, o ciltte yer alacak
bitki türlerine, ressam atamaları yapıyoruz. Ressam, yazar ve bitkinin biraraya
gelmesini sağlıyoruz. Yine proje ekibinden Murat Aydınkal’ın kurduğu basit
ancak işlevsel olan online platform sayesinde de yapılan bütün çalışmaların
takibini yapabiliyoruz. Bu sistem üzerinden yönlendirmeler, onaylamalar yapıp,
işin akmasını sağlıyor, ya da sağlamaya çalışıyoruz. Tür yazarları, resmin bilimsel
olarak doğruluğunun kontrolünü yaparken, biz de görsel açıdan kontrollerimizi
yapıyoruz. Eğer yapılan resim, bilimsel kriterlere uyuyor, ve görsel açıdan
yeterli ise, resmi teslim alıp, baskıya hazır hale getiriyoruz.
Önümüzde yıllar var bu projeyi tamamlamak için. Bu sürede
sürekli yeni türler keşfediyor botanikçilerimiz. Birçok bitki türü ilk defa
resmediliyor bu proje ile birlikte. Biz, bütün ekip, heyecanlıyız. Yoruluyoruz
ancak, yazılı ve görsel bilginin biraraya getirildiği böylesine bir çalışma bittiği
zaman, hepimiz için temel bir kaynak niteliğinde olacaktır, ve başka projelerin
önünü açacaktır.
Yakın zamanda bizi yurt içi ve yurt dışı bekleyen projeleriniz
neler?
Aslında bir süredir üzerinde çalıştığım ve çok da heyecanlı
olduğum bir projem var. Kitap yazıyorum şimdi. Bitki Ressamlığı üzerine eğitim
kitabı olacak. Yeni yeni şekilleniyor, ufak ufak oluşuyor. İspanya’dan bir
yayın evi hazırlayacak kitabı, dolayısı ile dilde İspanyolca olacak. Diliyorum
ki tabii, umarım Türkçe basma fırsatımız da olur.
Bunun dışında, Edinburgh Botanik Bahçesi (RBGE) bünyesinde
gerçekleştirdiğimiz uzaktan eğitim kursları devam etmekte, ve RBGE de ki
çalışmalarım aktif olarak sürmektedir.
Bu röportaj Artisans Dergi Eylül-Ekim sayısında yayınlanmıştır. İzinsiz kullanımı yasaktır. Ahmet Rüstem Ekici.
Yorumlar
Yorum Gönder