Bir Hikayeyi Bir Alana Sığdırma Biçimi

Diorama

Sözlük anlamı ile Diorama, gerçek veya kurgu bir olayın, anın veya hikâyenin ışık oyunlarının da yardımıyla üç boyutlu olarak çeşitli ölçeklerde modellenmesi olarak tanımlanıyor. Ülkemizde özellikle müzelerde giderek yaygınlaşan bu model üzerinden hikaye anlatma sanatını etkileyici üretimleri ile İnanç Ömer Benlioğlu Diorama Türkiye kurucusu Burak Yılmaz ve Sezer Alemdar ile konuştuk.

Günümüzde müzeler yığılmış halde yan yana duran parçaların bir arada sergilendiği sistemden çoktan uzaklaştılar. Sergilenen her esere bir aktör gibi davranıyor, temasına, formuna ve doğasına uygun aydınlatma, sergileme sistemleri ile sergiliyorlar. Dijital ve teknolojik dil kullanımı sergilenen eserleri daha ilgi çekici hale getiriyor. Diorama ise hem onu üreten sanatçının hem izleyicisinin hayal gücü ile izlerken oluşturduğu hissi apayrı olan bir aktarım dili. Müzelerde de sık sık görmeye başladığımız bu anı aktarım aracı çeşitli ölçeklerde karşımıza çıkıyor. Kimi diorama örnekleri onu üreten kişinin hayal gücü ile bize filmden bir kare gibi bir hikâye anlatırken kimi diorama örnekleri herhangi bir temayı öğretme konusunda oldukça eğitici bir öğretim aracı olabiliyor.

İlk diorama örneği ile Tim Burton’un ünlü filmi Beter Böcek ile karşılaşmıştım. Universal Studios gezilerinde çeşitli filmler için hazırlanmış, amatör kamera çekimlerinde bile oldukça gerçekçi duran diorama örnekleri görmüştüm.  Geçtiğimiz sene ARTER ‘de sergilenen Jake & Dinos Chapman: Anlamsızlık Âleminde sergisinde son derece etkileyici diorama örnekleri sergilenmişti. Her köşesinde inanılmaz detaylar olan bu sergi oldukça dikkat çekmişti ve ölçek olarak son derece büyüktü.

Yakın zamanda Hisart Canlı Tarih veDiorama Müzesi’ni ziyaret edip ve oldukça farklı ölçeklerde, birbirinden ilginç yerleştirmeler ile Nejat Çuhadaroğlu’nun ürettiği harika diorama örneklerini gördüm. Ardından sosyal medyada diorama ile ilgilenen sanatçılar ile temasa geçerek bu üretim ve aktarım tekniğini detaylı şekilde incelemek istedim. Dünya’nın en iyi diorama sanatçıları arasına girmiş Gül İpek ülkemizde oldukça fazla müzeyle işbirliği içerisinde ve etkileyici çalışmalara imza atıyor.  Dekor ve kostüm tasarım bölümlerinden mezun birçok emekçi yine bu aktarım dalı ile çeşitli üretimler sergiliyorlar.

Ülkemizde giderek daha tanınır hale gelen diorama hakkında çeşitli forumlar mevcut. Diorama Türkiye forumunda bu alana özel ilgi duyan yaratıcı ve yetenekli insanların ürettiği çeşitli örnekleri görmek mümkün.  Diorama Türkiye sitesinin forum bölümünde ürettikleri örnekleri sergileyen onlarca zanaatkara ulaşmak mümkün.  Bunlardan biri etkileyici Instagram galerisi ve üretimleri ile İnanç Ömer Benlioğlu ve diğeri aynı zamanda Yeni Türkü grubunun bas gitaristi olan Sezer Alemdar.

İNANÇ ÖMER BENLİOĞLU 

Kısaca sizi tanıyabilir miyiz? Ne zamandır Diorama çalışmaları üretiyorsunuz?

Konservatuar sahne sanatları mezunuyum , uzun süre tv ve sinema oyunculuğu yaptım.14 yaşımda hobi olarak başladığım maket yapımı giderek önceliğim haline geldi ve daha realist çalışmalar yapmak isterken diorama sanatına ağırlık verdim ve öğrencilik dönemimde ara vermeden boş zamanlarım da iç mekan dioramaları çalışmaya gayret gösterdim.

Diorama ile maket arasındaki farklılıklar nelerdir?

Maket daha çok hazır fabrikasyon malzemelerin belli bir kombin yapılarak bir araya getirilmesiyle oluşuyor.Diorama bana her zaman daha gerçekçi gelmiştir,çünkü tamamen yaratıcılığınızı özgürce kullanabildiğiniz bir alan sunuyor size,gerçeğe yakın doğal malzemeler çalışmalarınızı oldukça realist bir sanat eserine dönüştürüyor.

Ülkemizde maket yapımı ya da diorama için hazır modeller, malzemeler bulmak kolay mı?

Son zamanlar da imkanlar oldukça arttı ve yeni başlayan diorama sanatçıları görmek bizleri mutlu ediyor.Malzeme konusun da aslında tamamen sizin tercihiniz doğrultusunda imkanlar mevcut,ister tamamen doğadan bir araya getirdiğiniz malzemeleri kullanarak sanatınızı icra edebilir,isterseniz maket ve diorama malzemeleri satan mağazalardan temin edebilirsiniz,bu tamamen sizin tercihinize ve yapmak istediğiniz sanat eserine bağlı.Tabi ki kalıcı ve zaman aşımına uğrayıp bozulmayacak malzemeler tercihimiz.

Bir projeye nasıl başlıyorsunuz? (Senaryo aşamaları vs) Ne tür malzemeler kullanıyorsunuz?

En sıkıntılı süreci de bu olsa gerek ,bir diorama ya başlamak ! Oldukça sancılı bir süreç diyebilirim,önce tamamiyle zihninizde eserin bitmiş halini hayal etmeniz ve hiçbir detayı ölçüyü unutmadan onu sahanıza dökmeniz gerekiyor…birkaç ölçü hatası ve perspektif  veya renk hatası yüzünden çöpe attığım çok diorama oldu,en iyi yi yakalamak için,sadece gerçeğin rengini tutturabilmek için uzun zaman harcayabiliyorsunuz,aksi takdirde gerçekten uzak renkler eseri basit gösterebilir.

Projeleriniz ne kadar sürüyor?

Projenin boyut ve detayına göre çalışma süresi değişiyor 2 hafta üzerinde çalıştığım diorama da oluyor,2 ay çalıştığımda…

Diorama ne gibi disiplinler ile iş birliği içindedir? (fotoğrafçılık,müzecilik vb)

Aslın da en önemli kısmı bu çalışmalarımın fotoğraflarını çekmek en büyük keyfim,doğru açılardan çekim yapıldığında projenin kimilerine gerçek mi yoksa minyatürmü algısı yaratması müthiş bir duygu.

Bu nedenle Dioramanın sinema ,fotoğraf ve müze konusun da büyük bir katkısı vardır…Geçmişi ,Tarihi canlandırabilir ve Sinema sahnelerinin bir kısmını diorama sanatıyla yaşatabilirsiniz.

Şu an çalıştığınız projeler neler?

Model araç koleksiyonum olduğu için bir süredir Tamirhane Dioramaları çalışıyorum …Ve çalışmalarım da yaşanmışlığa önem gösteriyorum,mekanlar gerçekte nasılsa Dioramada da onu görebilmelisiniz…İlerleyen zamanlarda bir sergi açabilirim ve bu işe ilgisi olan herkesin çalışmalarımı yakından görmesi beni oldukça mutlu edecektir,şimdilik sosyal medya (diorama_art)hesabım üzerinden fotoğraf görsellerini sergiliyorum,umarım ilgilenenler yakından inceleme fırsatı bulur.

SEZER ALEMDAR 

Sizi hiç eskimeyen, her dem yeni “Yeni Türkü” grubu ile tanıyoruz. Diorama ile yolunuz nasıl kesişti?

2002 yılından beri Yeni Türkü grubunda bas gitar çalıyorum ve grubun teknik işlerini yürütüyorum. 

Diorama ve minyatür ile tanışmam yaklaşık 2 sene önce oldu. 

Ahşap ve ahşap işçiliği ile ilgili konulara hep çok meraklıydım. Dedelerimden biri (kendisini rahmetle anıyorum) marangoz. 

Yaşadığım koşullarda, şehir hayatında, büyük ebatlı ahşap işleri yapamayacağım gerçeği beni minyatürlerini yapma yoluna soktu. 

Ülkemizde maket yapımı ya da diorama için malzemeleri, hazır modeller, malzemeler bulmak kolay mı? 

Aslında bu soru günümüzde varolan tedarik ve alışveriş imkanlarıyla yani internet üzerinden gayet basit. 

Üstelik ülkelerle sınırlı kalmanıza da gerek kalmıyor. Ben İstanbul’da yaşıyorum ve dükkana giderek malzeme almak konusunda diğer şehirlerde yaşayan arkadaşlarıma göre daha şanslıyım. Ama işin can damarı olabilecek malzemelere heryerden ulaşmak çok basit. Örneğin tutkal heryerde bulunan bir yapıştırıcıdır, ve tutkalla yapıştırmak dışında bir sürü şey yapabilirsiniz. Mesleğim yüzünden sıklıkla gezme fırsatı buluyorum. Gittiğim birçok yerde diorama, model, maket konularıyla ilgi gerçekten çok şahane malzemeler ve araçlara ulaşma imkanım oluyor. Direk konuyla ilgili ve nasıl yapılır sorularının karşılığı olan malzeme çözümleri bunlar. Hatta bu gelişim sürecimi doğrudan olumlu bir biçimde etkiledi diyebilirim.

Diorama Türkiye hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz? 

Diorama Türkiye Instagram üzerinden tanıştığım ve akabinde hemen üye olarak hem destek verdiğim, hem de öğretici kaynak ihtiyacı açısından çok güzel bulduğum bir site. Çok kıymetli insanlar var. Kurucusu Burak Yılmaz kendisine teşekkürlerimizi de iletmiş olalım vasıtanızla.

Ben bu işin çok kuralı olduğuna inananlar tarafında değilim. 

Yaratıcılık söz konusu olduğunda kendinizi standart ölçeklerle sınırlamanız bile aslında can sıkıcı.  Evet bunlar varlar ama kabul etmek kısmı size kalmış bir durum. Böyle mecralar sayesinde biçimleri ve durumları paylaşmak, tartışmak,  diorama ile ilgilenen kişilerle tanışmak ayrıca güzel ve kıymetli.

Bir projeye nasıl başlıyorsunuz? (Senaryo aşamaları vs) Ne tür malzemeler kullanıyorsunuz?

Yaptığım her şeyi toplu halde gördüğümde hiç farkında olmadan ‘’terk edilmişlik’’ üzerine çalıştığımı anladım. Projeye başlamak için hiç bir nedenim yok, herhangi bir senaryo aşaması da yok.  Bir seyahat dergisinin orta sayfasında gördüğüm bir evin aynısını yaparak başlıyorum örneğin. Çatıyı yapmaya üşenip konuyu bu yönde değiştirebiliyorum. Doğaçlama bir durum yani.  Ama bu daha incelikli başka sonuçlar doğuruyor. Yıkılmış bir çatıdan görmeniz gereken  başka bir oda yapmak durumu doğuyor örneğin. Yani sonları olan durumlar değiller.

Hala şartlarını değiştirebileceğim doğaçlama ve küçük durumlar sadece. 

Malzeme konusunda bir sınır yok.  Aklınıza gelebilecek, hatta aklınıza bile gelemeyecek her şeyi kullanıyorum. Bu tam olarak ne yapmak istediğinizle doğru orantılı. Örneğin eski bir ev yapmaya çalışıyorken 4 farklı duvarında 4 farklı malzeme kullanabilirsiniz. Bu o evin eskimişliği ile ilgili.

Ahşap kısmında balsa, beton kısmında çimento, kullanabilirsiniz. Yaptığınızı yakabilirsiniz, kediniz yiyebilir gibi durumlar yaşanıyor ve sanırım bunlar duruma daha elinizde olmayan hikâyeler ekliyorlar. Atıklar en büyük kaynaklar aslında. Zamanla görme biçiminiz değişiyor duvar yapmak için gerçek duvar sıvası söktüğüm bir işim var mesela. Şimdi bakınca komik geliyor ama 40 yıllık gerçek bir sıva parçasını taklit edemiyorsunuz ne yazık ki. 

Projelerinizi tamamlama süreci ne kadar sürüyor?

15 gün ve 1 ay arası diyebilirim. Fakat tamamladım ve bitti diyebileceğim bir projem yok.  

Yaşamaları için elimden geleni yapıyorum.

Benden sonraki sahiplerine de yaşıyor halde bırakmak istiyorum. J

Şu an çalıştığınız projeler neler?

www.no41design.com üzerinden Türk Eğitim Vakfına destek amaçlı, küçük çaplı bir destek sitem var. Biraz eş dost işi bir durum aslında.

Zaman ayırmakta zorlansam da bir köşede olması beni mutlu ediyor. 

Ayrıca yeni başladığım, mekânlarını ve müziklerini yaptığım, kısa bir stop motion filmle uğraşıyorum.

Yeni Türkü  grubunun bir şarkısı için diorama ile oluşan setlerden bir müzik videosu projesi hazırlayacak olsanız hangi şarkı olurdu ve nasıl bir set görürdük?

Bu cevap vermesi çok kolay bir soru benim için, hatta boynumda küçük bir dövmesi var. 

Şarkı Çember. 

Ama yapması çok mümkün olmazdı tahmin ediyorum çünkü şarkının güzelliği ile boy ölçüşmek zor.

Ama set olarak çemberin dışını görürdünüz.

BURAK YILMAZ

Kısaca sizi tanıyabilir miyiz? Ne zamandır Diorama çalışmaları üretiyorsunuz?

İş alanını tamamen web tabanlı projelere yönlendirmiş ve günümüz 
teknolojilerini takip eden biriyim. Ülkemiz de bir çok alan da ziyaret 
potansiyeli yüksek projelere imza attım ortalama 1 yıl öncesin de 
www.dioramaturkiye.com projesine başlama kararı aldığım da dünya adına 
eski ülkemiz adına yeni bir hobiyi ve bu hobiye gönül veren herkesi tek 
çatı altında toplama maksadı ile bu yola çıktım. İlk başlar da tüm 
hobicileri tek çatı altın da toplamakta zorlansam da zaman içerisinde 
yayınladığım dersler ve diğer projeler sayesin de platform tüm 
hobicilerin toplandığı ve paylaşımlarda bulunduğu bir yer oldu. Diorama 
çalışmalarına çocukluk dönemlerim de merak saldım ( 32 yaşındayım ) o 
zamanlar ülkemiz de hobi adına hiç bir adım atılmamış kaynak bulmak çok 
zordu diyebilirim. Çocukluk dönemlerin de ki hazır maket çalışmaları 
dışına pek çıkamamış olsam da günümüz de hikayesi olan dioramalar 
yaratma konusun da elimden geleni yapmaya çalışıyorum.

Diorama Turkiye nasıl kuruldu? Neler yapıyor? 

Diorama Türkiye'nin kurulması anlık bir mesele oldu planlı bir proje 
değildi ilk başta. Ülkemiz de çok yetenekli sanatçılar var diorama 
konusun da ve bu hobiyi merak eden fakat kaynak bulunmamasın dan sebep 
hobiye dahil olamayan binlerce arkadaşımız vardı. Bu pozitif ve negatif 
iki bulguyu bir araya getirdiğim de neden böyle bir proje ülkemiz de 
hizmet vermesin? Sorusunun cevabı Diorama Türkiye oldu diyebilirim. 
Projenin kurulumunu gerçekleştirdikten sonra Gül İpek hanıma ulaşıp 
kendisi ile tanışma şerefine nail oldum diyebilirim kendisi çok değerli 
biri olduğu gibi yaptığı diorama çalışmaları ile de ismini dünyanın bir 
çok yerine ulaştırmış birisi. Kendisinin de hobi içinde meraklı kesime 
nasıl hitap edilmesi gerekiyor hangi kategoriler ile hizmet veriyor 
olmamız lazım derslerin sıralaması nasıl olmalı gibi sorulara beraber 
cevap arıyor olduk. Son olarak kendisine ve hobiye olan katkılarından 
bıraktığı kalıcı eserlerden dolayı teşekkürü bir borç bilirim.

Diorama ile maket arasındaki farklılıklar nelerdir? 

Diorama ve maket arasındaki fark normal tv yayını ile 3d tv yayını 
arasındaki farka benzetebiliriz birisinde sadece gözlemlerken diğerinde 
tamamen konunun içindesiniz. Maketler bir hikayesi olsa dahi daha sade 
sakin ve yalnız kalmış yapıtlarken dioramalar hikayesi olan yapımı ve 
gözlemlemesi keyif veren oluşumlardır. Yapılan maket topluluklarının bir 
araya gelip çeşitli envanterler ile hikayeleştirilmesine diorama da 
diyebiliriz.

Ülkemizde maket yapımı ya da diorama için hazır modeller, malzemeler bulmak kolay mı? 

Ülkemiz de hazır model ve malzeme bulmak hobinin daha bilinir ve 
yaygınlaşması anlamında artış gösterdi diyebiliriz. Fakat bundan çok 
değil bir kaç sene öncesine gittiğimiz de nerede ise imkansızdı 
özellikle malzeme konusunda. Fakat yaratıcı hobici ve bu işe gönül 
vermiş ustalar kendi modellerini yapıp kendi malzemelerini 
üretiyorlardı. Günümüz de ise bu işe e-ticaret anlamında atılım 
göstererek tüm hobicilere güzel imkanlar sunan web tabanlı online satış 
siteleri destek vermeye başladı. İşin özüne bakıldığın da hobi dahilinde 
ciddi projelere imza atmak istiyorsanız bir çok ürünü kendiniz yapmanız 
gerekmekte bunlar dan birisi taban üzerine yapılacak ot similasyonu 
örneğinden yola çıkarak statik çim makinesi ile bunu yapabilirsiniz 
fakat bu ürünü hazır olarak yüksek rakamlara satın alabilirken kendiniz 
yapmayı seçerseniz çok daha düşük bütçelere harika işler 
çıkarabilirsiniz. Hobinin keyif veren yanı da bu aslında oluşturacağınız 
hikayenin tamamen sizin duygu düşünce ve el beceriniz ile meydana 
çıkması.

Diorama ne gibi disiplinler ile iş birliği içindedir? Sizin hoşunuza giden örnekler neler?  (fotoğrafçılık,müzecilik vb)

Diorama sektöre disiplini çok geniş hollywood kökenli beyaz perde 
filmlerin den müze hatta özel koleksiyonerlerin listesine girecek kadar 
bir çok alanda değerlendirilmekte. Sadece diorama deyip bir kenara 
çekilmek çok zor bu konseptleri fotoğraflayan ve işinde çok iyi olan 
sanatçılar mevcut bunlardan benim için en değerli olan kişilerden birisi 
de Lori Nix isminde 49 yaşındaki Kansas ABD yaşımını ve projelerini 
sürdüren diorama fotoğraf sanatçısıdır. Sadece fotoğraf ile başlayıp 
biten bir çekim alanı yok elbette dioramaların satır başlarında da 
belirttiğim gibi bir çok alanda kullanılmaktadırlar örneğin herkesin 
bildiğin Harry potter filmi veya yüzüklerin efendisi filmindeki bir çok 
alan dioramalar sayesinde çekilmiştir. Harry potter filmin de hogwarts 
yüzüklerin efendisi serisin de minas triht isimli kale bunların hepsi 
diorama oluşumlarıdır.

Şu an çalıştığınız projeler neler?

Şuan çalıştığım proje de günlerim hobinin içinde olmaktan ziyade 
daha geniş bir kitleyi hobiye nasıl dahil edebilirim sorularının 
cevabını aramak ile geçiyor. Platform içerisin de ne kadar çok ders 
yayınlar sosyal medya hesaplarımızı ne kadar aktif kullanırsak o kadar 
çok kitleyi kendi bünyemize katmış oluyoruz. Bunun için Diorama Türkiye 
projesi benim şimdiye kadar geliştirmek için çaba sarf ettiğim en 
devamlı ve büyük sanal diorama çalışması diyebilirim.

Bu röportaj Artisans Dergi 10. Sayısında yayınlanmıştır. İzinsiz kullanımı yasaktır.